W sytuacji, gdy spadkodawca sporządził testament lub rozporządził całym majątkiem spadkowym w drodze darowizn, najbliższej rodzinie przysługuje prawo do zachowku, czyli kwoty pieniężnej odpowiadającej połowie (co do zasady) lub dwóm trzecim (w przypadku małoletnich i osób trwale niezdolnych do pracy) tego, co otrzymaliby ze spadku, gdyby dziedziczenie odbyło się w zwykłym trybie ustawowym.

Spadkodawca może jednak w testamencie uchronić spadkobierców testamentowych lub obdarowanego przed obowiązkiem zapłaty zachowku, wprowadzając zapis wydziedziczenia. Wydziedziczenie pozbawia prawa do zachowku oraz ma również skutek szerszy – pozbawia danego spadkobiercę w ogóle prawa do spadku. Spadkobierca wydziedziczony jest bowiem traktowany tak, jakby w ogóle nie dożył chwili śmierci spadkodawcy.

Kiedy można wydziedziczyć spadkobiercę?

Wydziedziczenie jest możliwe jednak tylko w ściśle określonych przypadkach, a mianowicie gdy:

  1. Spadkobierca wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
  2. Spadkobierca dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
  3. Spadkobierca uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Sprzeczność postępowania z zasadami współżycia społecznego występuje wówczas, gdy spadkobierca długotrwale prowadzi naganny tryb życia, na przykład oddaje się alkoholizmowi, narkomanii, hazardowi czy prowadzi przestępcze procedery. Druga przesłanka, to jest popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu czy wolności nie musi być stwierdzone prawomocnym wyrokiem karnym skazującym za dane przestępstwo. Trzecia przesłanka, uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych występuje przede wszystkim w odniesieniu do nagminnego uchylania się od płatności alimentów lub ewentualnie w razie nieudzielenia pomocy w potrzebie, na przykład w chorobie – wyjaśnia adwokat Andrzej Jednoralski z Kancelarii adwokackiej Jednoralski w Wejherowie.

Jak wydziedziczyć spadkobiercę?

W testamencie należy wskazać konkretną przyczynę wydziedziczenia. Nie można ograniczyć się do wskazania ustawowej przesłanki, wymienionej powyżej, lecz należy wskazać na poszczególne zdarzenie, które uzasadnia pominięcie danego spadkobiercy. Zapis wydziedziczenia może być zawarty w testamencie sporządzonym w każdej dopuszczalnej prawem w formie, czyli zarówno w testamencie własnoręcznym jak i w testamencie notarialnym.

Należy pamiętać, że instytucja zachowku nie ma ogóle zastosowania w przypadku, gdy spadkodawca rozporządził swoim majątkiem w drodze umowy dożywocia, czyli wyzbył się prawa własności nieruchomości w zamian za dożywotnie utrzymanie. W takiej sytuacji, nawet wówczas gdy spadkodawca nie dokonał wydziedziczenia, w stosunku do nabywcy nieruchomości nie możemy formułować skutecznego roszczenia o zachowek – zaznacza Andrzej Jednoralski.

Warto również zwrócić uwagę, że nie każda sprawa o zachowek musi skończy się w sądzie. Możemy spróbować porozumieć się z rodziną i zawrzeć pozasądową ugodę w przedmiocie wypłaty zachowku. W ten sposób zaoszczędzimy środki pieniężne (opłata sądowa, koszty biegłych i zastępstwa przez pełnomocnika) oraz unikniemy stresu związanego z koniecznością procesowania się z osobami najbliższymi. Radca prawny może doradzić, w jakiej formie zawrzeć ugodę oraz jakie zapisy powinny się w niej znaleźć, tak aby ugoda definitywnie rozwiązywała spór o zachowek – dodaje mec. Jednoralski.